Saturday, March 19, 2011

Tegen het verstikkende stof

Dit opiniestuk van PEN Vlaanderen-voorzitter David van Reybrouck verschijnt vandaag in De Standaard, samen met het gedicht van Liu Xiaobo.

Zondag wordt over de hele wereld het gedicht “Je wacht op mij met ’t stof” van de Chinese Nobelprijswinnaar voor de Vrede Liu Xiaobo voorgedragen. Het is een prachtig gedicht, maar dat is niet de reden. De reden is dat Liu in een Chinese gevangenis zit omdat hij op volstrekt geweldloze wijze gepleit had voor meer vrijheid, mensenrechten en democratie in zijn land. Iedereen herinnert zich het pijnlijke beeld van de lege stoel in Oslo afgelopen december, tijdens de ceremonie waarop Liu Xiaobo zijn Nobelprijs had moeten ontvangen. Het was driekwart eeuw geleden dat een laureaat zijn prijs niet mocht ophalen. De laatste keer was in 1936 toen Hitler de Duitse pacifist Carl von Ossietzky verhinderde om zijn prijs in ontvangst te nemen.
Morgen zal het gedicht van Liu Xiaobo te horen zijn in meer dan tachtig wereldsteden, van Sydney tot Istanbul, van Beiroet tot Reykjavik, van Praag tot Lagos. Het zal te horen zijn op de Sloveense radio. Het zal voorgedragen worden op Gorée, het beruchte historische slaveneiland voor de kust van Senegal. Het zal zelfs voorgedragen worden op een literatuurfestival in de Speciale Bestuurlijke Regio Hongkong. De actie geniet de steun van Nobelprijswinnaars zoals J.M. Coetzee, Nadine Gordimer, Elfriede Jelinek en Herta Muller.
Ook in Vlaanderen zullen Liu’s woorden weerklinken. Op verzoek van PEN Vlaanderen gaan tal van organisaties aandacht besteden aan het gedicht. Jeugdbewegingen, culturele organisaties en openbare bibliotheken zullen de verzen ten gehore brengen. Het zal voorgelezen worden in de schaduw van de koeltorens van Doel en tijdens de poëziedag in Beauvoorde. Het zal te lezen zijn in bibliotheken van de Westhoek tot Haspengouw. Het zal her en der gehoord worden bij scouts, gidsen, chiro’s en ksa’ers. Het zal weergalmen tijdens de misviering in het prachtige kerkje van Wulpen, bij Koksijde, en tijdens vieringen en bezinningen in enkele andere gebedshuizen.
Waarom? Omdat we tegen China zijn? Omdat we vrezen voor het Gele Gevaar? Nee, verre van. Maar simpelweg omdat zoiets niet kan. Omdat het tegen de menselijke waardigheid indruist wanneer je iemand opsluit omwille van zijn of haar vrije mening en vredelievend verzet. Daarom.
Begin januari werd ik voorzitter van PEN Vlaanderen, onze afdeling van de mondiale schrijversvereniging PEN International. Die vereniging bestaat dit jaar negentig jaar – helaas, zou ik bijna zeggen, want ze is nog steeds nodig – en kende in het verleden illustere voorzitters als Gyorgy Konrad, Heinrich Böll en Mario Vargas Llosa. Sinds mijn aantreden krijg ik met de regelmaat van de klok mails vanuit het hoofdkwartier in Londen over wat er met schrijvers, denkers en journalisten over de wereldbol gebeurt. Beklemmende mails. Niet eens per maand, niet eens per week, maar meermaals per week. Een greep uit de treurige oogst van de afgelopen dagen: in Syrië kreeg een journalist anderhalf jaar gevangenis omwille van een artikel over de banden van zijn land met Iran, in Bahrein werd een wetenschapper en mensenrechtenactivist gearresteerd omwille van zijn kritiek op het regime, in Iran werd een advocate en vrouwenrechtenactiviste opgepakt omdat ze zich kritisch had uitgelaten over de verkiezingen, in Turkije werden twee schrijvers gearresteerd die onderzoek verrichtten naar de duistere zaakjes van de staat. En de ellende beperkt zich lang niet tot het Midden-Oosten: in Angola vloog afgelopen week een journalist voor een jaar in de gevangenis en in Mexico werd de dood van een jonge dichteres herdacht omdat ze zich verzette tegen het straffeloos moorden en verkrachten van vrouwen in haar land. Daarvoor werd ze zelf in januari vermoord. Haar gewurgde lichaam werd in het stadscentrum van Ciudad Juárez teruggevonden, haar hoofd in plastiek, haar linkerhand afgesneden. Een dichteres. Week in, week uit, soortgelijke berichten. Om de zes maanden stuurt Londen de case-list uit, het zwartboek met nieuwe gevallen van schrijvers in nood. Voor de tweede helft van 2010 gaat het om maar liefst 532 gevallen. Liu Xiaobo is lang niet de enige.
In eigen land gaat het er niet zo hard aan toe, maar deze week nog velde de correctionele rechtbank van Brussel loodzware straffen tegen tien actievoerders van Greenpeace die in december 2009, bij wijze van ludieke actie, tijdens een Europese top in Brussel met hun wagen in de beveiligde zone rond het Berlaymont-gebouw waren geraakt, waar ze voor de geamuseerde ogen van de wereldpers op de rode loper een spandoek ontrolden. Prijs voor die studentengrap? Eén maand voorwaardelijk en een boete van 1100 euro voor elk van hen. De politiediensten die zo nonchalant waren de zelfgefabriceerde pasjes van de activisten niet te controleren, waarop nochtans duidelijk hun echte namen en het Greenpeace-logo prijkten, gingen vrijuit.
Vrijdag komen in Brussel schrijvers en literaire professionals uit alle uithoeken van de wereld bijeen om zich drie dagen lang te buigen over het lot van hun minder gefortuneerde collega’s. PEN Vlaanderen is voor het eerst in zijn geschiedenis gastheer van de tweejaarlijkse conferentie van het Writers in Prison Committee, zowat de waakhond van PEN International. Onder de gasten bevinden zich de jonge Cambodjaanse intellectueel Heng Sreang, afkomstig uit een land waar dertig jaar geleden nagenoeg alle intellectuelen in the killing fields werden afgemaakt, de gevluchte Congolese journalist Déo Namujimbo (ik heb zijn broer nog gekend, inmiddels ook al vermoord), de Oegandese schrijver Arthur Gakwandi, hoogleraar en voorvechter van een dynamische literaire cultuur in Afrika en de Tunesische journaliste Naziha Réjiba, die jaren van strijd heeft geleverd tegen het Ben Ali-regime. Moedige mensen, stuk voor stuk, die naar hier kunnen komen dankzij de steun van Vlaams Minister-President Kris Peeters. Verder ook vervolgde schrijvers uit Afghanistan, Wit-Rusland en Rusland.
Op vrijdagochtend gaat de conferentie van start met een publieke zitting in de grote zaal van de KVS. Zelf kijk ik zeer uit naar de openingslezing van Tienchi Liao, voorzitter van het Independent Chinese PEN Center, over het groeiende burgerprotest in China. De zitting (om halfnegen) is voor iedereen toegankelijk. Wie er niet bij kan zijn, kan twee dagen later, op zondag 27 maart, veel van de auteurs aan de slag zien op het onvolprezen Passa Porta Festival, dat stilaan is uitgegroeid tot een van de beste literatuurfestivals van Europa. En wie dat niet haalt, kan nog altijd, in stilte of met megafoon, dat machtige gedicht van Liu Xiaobo herlezen.

Organisaties die zondag eveneens het gedicht willen brengen, worden gevraagd om dat te berichten aan pers@penvlaanderen.be. Meer info over conferentie en festival www.passaporta.be.

Je wacht op mij met ’t stof

- voor mijn vrouw, die elke dag wacht


niets rest je in jouw naam, niets
dan op me te wachten, samen met het stof van ons thuis
al die lagen
bijeen, overlopend, in geen hoek
wil je de overgordijnen open trekken
de roerloosheid van het licht verstoren

boven de boekenplank is het met de hand
geschreven etiket verstoft
op het tapijt ademt het patroon het stof in
als je de pen graag een stofpunt wilt geven
wanneer je me een brief schrijft
worden mijn ogen door pijn gestoken

je zit daar de hele dag lang
durft niet te bewegen
uit angst dat je voetstappen het stof zullen vertrappen
je probeert je adem in te houden
en gebruikt de stilte om een verhaal te schrijven.
In ogenblikken als deze
is het verstikkende stof
de enige bondgenoot

jouw visie, adem en tijd
doordringen het stof
in de diepte van je ziel
wordt de tombe centimeter na centimeter
vanaf de voeten opgestapeld
komt tot aan de borst
staat tot aan de keel

jij weet dat de tombe
je beste rustplaats is
waar je op me wacht
zonder bron van angst of paniek
daarom verkies je stof
in het donker, in kalm verstikken
wachtend, wachtend op me
je wacht op me met stof
en weigert zon en werveling van lucht

laat het stof je maar helemaal begraven
laat jezelf maar inslapen in ’t stof
tot ik terugkom
en jij wakker wordt
en het stof afveegt van je huid en je ziel.

Een wonder – ontwaakt uit de dood.

April 9, 1999

*
Engelse tekst hier
vertaling: Job Degenaar /Annmarie Sauer
actie van WIPC Nederland/WIPC Vlaanderen


No comments: